Tι πραγματικά σημαίνει ο «σχεδιασμός» της «Πενταμερούς»;

Στις 4 Νοεμβρίου 2020 ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) επιβεβαίωσε ότι έχει υιοθετήσει αυτό που ονόμασε στα Αγγλικά ως «the “five-plus-United Nations” format». Ενώ αυτό το «format» μπορεί να μεταφραστεί στα Ελληνικά ως «ο σχεδιασμός πέντε-συν-Ηνωμένα Έθνη», είναι ευρέως γνωστό ως «Πενταμερής».

Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, αυτός ο «σχεδιασμός» αποτελεί «συντομογραφία για εκπροσώπηση που περιλαμβάνει τις δύο κοινότητες της Κύπρου, μαζί με τις εγγυήτριες δυνάμεις – την Ελλάδα, την Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο [ΗΒ]».

Σαν τα μέλη μιας χορωδίας που κραυγάζουν στον ίδιο σκοπό, διάφοροι πολιτικοί έχουν υποστηρίξει αυτόν τον «σχεδιασμό» που ισοδυναμεί με μιαν από τις σημαντικότερες διαδικαστικές διαστάσεις της βρετανο-τουρκικής νεο-αποικιοκρατίας.

Η «πρόταση της Τουρκίας για Πενταμερή Διάσκεψη»

Δύο από τα «μέλη» της «χορωδίας» αναφέρθηκαν σε επίσημη γραπτή ανακοίνωση της Προεδρίας της Τουρκίας της 26ης Οκτωβρίου 2020. Δημοσιεύτηκε μετά από μια συνάντηση του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τον Ερσίν Τατάρ, «de facto» επικεφαλής του παράνομου κατοχικού καθεστώτος στα εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) υπό συνεχιζόμενη τουρκική κατοχή. Η ανακοίνωση υπογράμμισε ότι o κ. Τατάρ είχε μιλήσει για «την πρόταση της Τουρκίας για Πενταμερούς Διάσκεψη». Μάλιστα, την περιέγραψε ως «τελευταία ευκαιρία για επίλυση του Κυπριακού μέσω συμφωνίας».

Στις 3 Νοεμβρίου 2020, το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών της ΚΔ (ΓΤΠ) δημοσίευσε τις «Δηλώσεις του Προέδρου της [Κυπριακής] Δημοκρατίας μετά τη συνάντησή του με τον νέο ηγέτη της τουρκοκυπριακής κοινότητας». Αυτές περιελάμβαναν τις ακόλουθες «Δηλώσεις»:

«Όπως ήταν αναμενόμενο, από δικής μου πλευράς έθεσα και εξέφρασα την αποφασιστικότητα να συμμετάσχω σε μια νέα πενταμερή συνάντηση, και σύμφωνα με το γράμμα του ΓΓ [δηλ. του Αντόνιο Γκουτέρες, Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ] της 29ης που απευθυνόταν σ’ εμένα αλλά αντιλαμβάνομαι ότι ανάλογο είχε πάει και στον κ. Τατάρ, προκειμένου να συζητήσουμε στη βάση των ψηφισμάτων των ΗΕ [Ηνωμένων Εθνών] στη βάση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας [ΔΔΟ]. Ο κ. Τατάρ είπε ότι είναι πρόθυμος να συμμετάσχει σε μιαν άτυπη πενταμερή, αλλά θα πρέπει στο τραπέζι να τεθούν και άλλες ιδέες».

Στις 4 Νοεμβρίου 2020, εκ μέρους της κυβέρνησης του ΗΒ, η Βαρόνη Sugg, Υπουργός για Υπερπόντια Εδάφη και Αειφόρου Ανάπτυξης, ειδοποίησε τη Βουλή των Λόρδων ότι «χαιρετίζουμε τη δέσμευση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ να διερευνήσει τη σύγκληση μιας άτυπης συνάντησης με πέντε μέρη συν τον ΟΗΕ».

Στις 4 Δεκεμβρίου 2020, ο Νίκος Δένδιας, Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας, μπήκε και αυτός στη «χορωδία», δηλώντας ότι «η Ελλάδα είναι έτοιμη να συμμετάσχει στην άτυπη πενταμερή συνάντηση που θα συγκαλέσει ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ».

Με αυτά υπ’ όψιν, είναι φανερόν ότι ο τωρινός «μαέστρος» αυτής της «χορωδίας» είναι ο Πρόεδρος της Τουρκίας. Ωστόσο, ο ιδρυτής και πρώτος «μαέστρος» ήταν Βρετανός.

H βρετανική προέλευση της «πενταμερούς»

Στο πλαίσιο της Κύπρου, ο «σχεδιασμός» της «πενταμερούς» οφείλει την προέλευσή της στο «Σχέδιο Macmillan» του τότε Πρωθυπουργού του ΗΒ, Harold Macmillan. Αυτός παρουσίασε το «Σχέδιό» του, υπό τον επίσημο τίτλο «An Adventure in Partnership» (δηλ. «Mια Περιπέτεια στον Συνεταιρισμό»), στη Βουλή των Κοινοτήτων στις 19 Ιουνίου 1958, προς τα τέλη της «βρετανοκρατίας».

Στην ίδια Βουλή στις 26 Ιουνίου 1958, ο Αlan Lennox-Boyd, Υπουργός Αποικιών του ΗΒ, παρατήρησε ότι «δύο κύρια θεμέλια» βρίσκονταν στη βάση του «Σχεδίου Macmillan» και, συνεπώς, στη βάση του «Δόγματος Macmillan», όπως έχω ονομάσει τον τρόπο σκέψεως πίσω από το «Σχέδιο». Αυτά ήταν (ι) «η αρχή του συνεταιρισμού» («the principle of partnership») και (ιι) «η πολιτική της κοινοτικής αυτονομίας» («the policy of communal autonomy»). Έτσι, επισήμανε ο κ. Lennox-Boyd, «η Κύπρος θα συνδέεται όχι μόνο με το ΗΒ… αλλά επίσης με την Ελλάδα και την Τουρκία», τρία κράτη που «θα συνεργαστούν» με «τις δύο κοινότητες».

Παρά την αποτυχία του «Σχεδίου Macmillan», τα «δύο κύρια θεμέλιά» του ενσωματώθηκαν στην «πενταμερή» διάσκεψη στο Λονδίνο που ολοκλήρωσε με τη Συμφωνία Λονδίνου της 19ης Φεβρουαρίου 1959. Δύο μήνες αργότερα, στις 19 Μαρτίου 1959, ο κ. Lennox-Boyd, Υπουργός Αποικιών, υπενθύμισε τη Βουλή των Κοινοτήτων ότι: 

«Στη Διάσκεψη του Λονδίνου συμμετείχαν πέντε μέρη – η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, οι κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας και εκπρόσωποι των Ελληνικών και Τουρκοκυπριακών Κοινοτήτων».

Εξ ου και ο «σχεδιασμός» της «Πενταμερούς», όπως ακούγεται σήμερα. 

«Νέος τουρκικός ελιγμός»

Ως διαδικαστικός «σχεδιασμός», η «Πενταμερής» δεν πέθανε με τη γέννηση της ΚΔ στις 16 Αυγούστου 1960. Ως ένα σημείο, χρησιμοποιήθηκε, υπό την αιγίδα του ΗΒ, στο Λονδίνο τον Ιανουάριο του 1964 και, πιο έντονα, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, στη Γενεύη τον Αύγουστο του 1974. Μετά το 1974, ο «σχεδιασμός» της «πενταμερούς» ουσιαστικά θάφτηκε. Μάλιστα, μέσω δήλωσης του Κυβερνητικού Εκπροσώπου της 6ης Μαΐου 1976, η κυβέρνηση της ΚΔ απέρριψε την «πενταμερή» και την στιγμάτισε ως «νέον τουρκικόν ελιγμόν».

Παρά το γεγονός ότι ο «σχεδιασμός» της «πενταμερούς» φαίνεται πως χρησιμοποιήθηκε κάπως, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, στο Burgenstock τον Μάρτιο του 2004, αναστήθηκε χωρίς αμφιβολία δεκατρία χρόνια αργότερα. Με τη συγκατάθεση του Προέδρου της ΚΔ, η ανάσταση πραγματοποιήθηκε για χάρη της Τουρκίας στον απόηχο μιας δήλωσης της 12ης Νοεμβρίου 2016. Εκείνη τη μέρα, ο Πρέσβης Huseyin Muftuoglo, εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών της Τουρκίας, ανακοίνωσε ότι «η προσδοκία» της Τουρκίας ήταν ότι «οι δύο πλευρές θα συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις», ότι «μια ημερομηνία θα οριστεί για την πενταμερή διάσκεψη», ότι αυτή «θα αποτελέσει την τελική φάση της διαδικασίας» και ότι εκεί «θα επιτευχθεί συνολική διευθέτηση του Κυπριακού πριν από το τέλος του 2016».

Μετά από μικρή καθυστέρηση, ακολούθησε η «Διάσκεψη για την Κύπρο» στην Ελβετία, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, σε δυο φάσεις που άρχισαν στη Γενεύη στις 12 Ιανουάριου 2017 και στο Crans Montana στις 28 Ιουνίου 2017 αντίστοιχα. Σε αυτό το πλαίσιο, στις 13 Ιανουαρίου 2017, ο Espen Barth Eide, τότε Ειδικός Σύμβουλος του ΓΓ του ΟΗΕ, χρησιμοποίησε τον όρο «five-party conference», δηλαδή «διάσκεψη με πέντε μέρη».

Τελικά, η «Πενταμερής» του 2017 απέτυχε. Σύντομα, όμως, απ’ ό,τι φαίνεται, μια νέα «Πενταμερής» θα οργανωθεί, με τη συγκατάθεση της κυβέρνησης της ΚΔ.

Οι συνέπειες της «Πενταμερούς»

Για λογούς που συνοψίζω παρακάτω, ο «σχεδιασμός» της «Πενταμερούς» εκφράζει το βρετανικό «Δόγμα Macmillan», εξυπηρετεί τη νεο-Οθωμανική ατζέντα της Τουρκίας, ξεφτιλίζει την ΚΔ και περιθωριοποιεί τους πολίτες αυτού του ημι-κατεχόμενου κράτους.

Κατ’ αρχάς, σε αντίθεση με τους διαφωτισμένους μηχανισμούς της δημοκρατίας και της διαδικαστικής δικαιοσύνης, η «Πενταμερής» αποκλείει τη διαφάνεια, τη δημόσια διαβούλευση και την αυθεντική συμμετοχή του κοινού στη λήψη αποφάσεων. Αντ’ αυτών, η «πενταμερής» δίνει πρωταρχικό ρόλο σε πολιτικούς που συναντιούνται στη μυστικότητα, πίσω από κλειστές πόρτες και μακριά από τους πολίτες της ΚΔ.

Από τη μια, επειδή το ΗΒ και η Τουρκία συμμετέχουν στην «Πενταμερή» υπό την ιδιότητά τους ως «εγγυήτριες δυνάμεις», αυτός ο «σχεδιασμός» παραβλέπει ορισμένες πραγματικότητες – ότι αυτές οι χώρες είναι οι δύο τελευταίοι αποικιακοί ηγεμόνες της Νήσου Κύπρου, ότι το ΗΒ ασκεί κυριαρχία σε δύο αποικιακά υπολείμματα στη Νήσο, ότι η Τουρκία κατέχει το βόρειο τμήμα της ΚΔ και ότι αυτές οι δύο μεγάλες χώρες είναι εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην οποία εντάχθηκε η μικρή ΚΔ το 2004.

Από την άλλη, δίνοντας φερόμενο «locus standi» στις «δύο κοινότητες», η «Πενταμερής» υποσκάπτει τη δημοκρατική έννοια του λαού, τσιμεντώνει τον νεο-οθωμανικό «δικοινοτικό» διαχωρισμό, καλλιεργεί τη σχετική «διζωνική» πόλωση και αποκλείει την εκπροσώπηση της ΚΔ ως ανεξάρτητου κυρίαρχου κράτους που είναι μέλος του ΟΗΕ, του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Έτσι, αν και σιωπηρά, η «πενταμερής» απορρίπτει την πραγματικότητα ότι η ΚΔ έχει λαό, κυβέρνηση, βουλή, δικαστικό σώμα, σύστημα ασφάλειας, κυριαρχία, επικράτεια, υποδομή, εναέριο χώρο, θάλασσα, αποκλειστική οικονομική ζώνη, αλιεία, φυσικούς πόρους και άλλα περιουσιακά στοιχεία, που θα έπρεπε να αντιπροσωπευτούν και να προστατευτούν σε οποιαδήποτε «διάσκεψη» ή «συνάντηση» για το «Κυπριακό».

Απ’ ό,τι φαίνεται, η απουσία της ΚΔ από την «πενταμερή» είναι σκόπιμη. Υποδεικνύει ότι ανομολόγητος στόχος των «πέντε μερών» είναι η κατάργηση ή υποβάθμιση της ΚΔ, έτσι ώστε να εγκαθιδρυθεί η προτεινομένη ΔΔΟ και, σύμφωνα με τα μακρόχρονα σχέδια της βρετανο-τουρκικής νεο-αποικιοκρατίας, να επιβληθεί μια νομιμοποιημένη «τριζωνική» διχοτόμηση της Νήσου Κύπρου σε ελληνικές, τουρκικές και βρετανικές «ζώνες».

Συνολικά, η «Πενταμερής» ενισχύει τον κατευνασμό της Τουρκίας. Όχι μόνον υποχρεώνει τον Πρόεδρο της ΚΔ να υποβαθμιστεί ως λεγόμενος «ηγέτης» της «ελληνοκυπριακής κοινότητας», αλλά τον αναγκάζει να εξισωθεί με τον «ντε φάκτο» επικεφαλής ενός παράνομου καθεστώτος υπό την υποτιθέμενη κοινοτική του αρμοδιότητα. Παράλληλα, η «Πενταμερής» επιτρέπει στους επίσημους εκπροσώπους της Τουρκίας να συναντήσουν τον Πρόεδρο της ΚΔ, αλλά χωρίς να παραδεχτούν την αρμοδιότητά του ως Προέδρου, χωρίς να αναγνωρίσουν την κυβέρνηση της ΚΔ και χωρίς να ομολογήσουν ότι η Τουρκία είναι κατέχουσα δύναμη στα βόρεια εδάφη της ΚΔ.

Προφανής σύγκρουση συμφερόντων

Για τον Πρόεδρο της ΚΔ, η «Πενταμερής» φαίνεται πως δημιουργεί μιαν αναπόφευκτη και αμετάκλητη σύγκρουση συμφερόντων, όπου εμπλέκονται (ι) τα αδιαμφισβήτητα καθήκοντα που οφείλει ο Πρόεδρος προς την ΚΔ και (ιι) τα υποτιθέμενα καθήκοντα που οφείλει ως δήθεν «Ελληνοκύπριος ηγέτης» προς την Ελληνική Κοινότητα, όπως ονομάζεται η «ελληνοκυπριακή κοινότητα» στο Σύνταγμα της ΚΔ, π.χ. στο Άρθρο 2.1.

Δημιουργούνται διάφορα ερωτήματα, ορισμένα από τα οποία έχω θέσει στο παρελθόν, αλλά χωρίς να λάβω καμία ουσιαστική απάντηση.

1. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το Σύνταγμα της ΚΔ δεν αναγνωρίζει ρητά καμία θέση που ονομάζεται «ηγέτης», πότε, γιατί, πώς και με ποια νόμιμα μέσα δημιουργήθηκαν οι δήθεν θέσεις του «Ελληνοκύπριου ηγέτη» και του «Τουρκοκύπριου ηγέτη»;
2. Πότε, πώς και με ποια νομικά μέσα έχει ελεγχθεί και χρηματοδοτηθεί ο κάθε «ηγέτης»;
3. Ποια είναι η νόμιμη πηγή και ποιο είναι το εύρος της «εξουσίας» του κάθε «ηγέτη»;
4. Σε οποιαδήποτε νέα «πενταμερή», μπορεί ο Πρόεδρος της ΚΔ να εκπληρώσει ταυτόχρονα τα ξεχωριστά καθήκοντά του; Αν ναι, πώς; Αν όχι, ποια καθήκοντα έχουν προτεραιότητα – (ι) τα αναμφίβολα καθήκοντά του ως Προέδρου σε σχέση με την ΚΔ και ολόκληρο τον λαό της ή (ιι) τα αμφίβολα καθήκοντά του ως «ηγέτη» σε σχέση με την Ελληνική Κοινότητα και τα μέλη της;
5. Υπάρχει κανένας προεδρικός κώδικας ηθικής ή δεοντολογίας, όπως τον Βρετανικό Υπουργικό Κώδικα («The Ministerial Code»), ο οποίος εξηγεί πώς πρέπει να αποφεύγονται, να αντιμετωπίζονται ή να επιλύονται οποιεσδήποτε προεδρικές συγκρούσεις συμφερόντων; Αν ναι, έχει δημοσιευτεί; Αν όχι, γιατί όχι;
6. Σε οποιαδήποτε νέα «Πενταμερή», αν θα έχουν προτεραιότητα τα καθήκοντα του Προέδρου σε σχέση με την ΚΔ, θα επιγραφτεί από τον ΟΗΕ ως Πρόεδρος της ΚΔ; Ή, όπως έγινε στην «Πενταμερή» του 2017, θα επιγραφτεί από τον ΟΗΕ ως «His Excellency Mr Nicos Anastasiades» και ως «ηγέτης της ελληνοκυπριακής κοινότητας»;
7. Σε οποιαδήποτε νέα «πενταμερή, αν θα έχουν προτεραιότητα τα καθήκοντα του Πρόεδρου σε σχέση με την Ελληνική Κοινότητα, ποιος θα αντιπροσωπεύσει την ΚΔ και ποιος θα προστατεύσει τον λαό μαζί με τα όργανα διακυβέρνησης, την κυριαρχία, την επικράτεια και τα περιουσιακά στοιχεία της ΚΔ;
8. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η ΚΔ γεννήθηκε μετά την «Πενταμερή» του Λονδίνου, μήπως η ΚΔ θα υπονομευθεί μετά από οποιαδήποτε νέα «Πενταμερή»;

Τώρα που η ΚΔ βρίσκεται στο χείλος μιας νέας «Πενταμερούς», απευθύνω αυτά τα ερωτήματα στην Προεδρία της ΚΔ. Οι πολίτες της ΚΔ έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν τις απαντήσεις.

ΥΓ: Οι πρωτογενείς πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στην προετοιμασία αυτού του άρθρου περιλαμβάνουν τα εξής: https://news.un.org/en/story/2020/11/1076842, www.tccb.gov.tr/en/news/542/122511/-the-turkish-side-favors-a-fair-lasting-and-sustainable-solution-in-cyprus-, https://questions-statements.parliament.uk/written-questions/detail/2020-10-26/HL9509, www.pio.gov.cy/%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%B8%CE%AD%CE%BD%CF%84%CE%B1-%CE%AC%CF%81%CE%B8%CF%81%CE%BF.html?id=16630#flat, www.mfa.gr/epikairotita/proto-thema/deloseis-upourgou-exoterikon-nikou-dendia-meta-te-sunantese-me-ton-upourgo-exoterikon-tes-kupriakes-demokratias-ste-leukosia-04122020.html, Hansard, House of Commons Debates, 19 June 1958, Columns 1315-1320, 26 June 1958, Columns 611-618 & 19 March 1959, Column 639, www.piopressreleases.com.cy/easyconsole.cfm/page/printRelease/s_id/218882/isImported/0, www.mfa.gov.tr/qa_40_-12-november-2016_-statement-of-the-spokesperson-of-the-ministry-of-foreign-affairs_-ambassador-h_e_-h%C3%BCseyin-m%C3%BCft%C3%BCo%C4%9Flu_-in-response-to-a-question-regarding-the-recent-developments-in-the-negotiation-process-in-cyprus.en.mfa, www.un.org/sg/en/content/sg/note-correspondents/2017-01-13/note-correspondents-press-conference-mr-espen-barth-eide και www.un.org/sg/en/content/sg/press-encounter/2017-06-30/secretary-generals-remarks-press-conference-cyprus

*Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές